آشنایی با استان کردستان

جغرافیای تاریخی- طبیعی استان

استان كردستان با مساحتی در حدود ٢٩١٣٧ كیلومتر مربع در غرب ایران در مجاورت خاك عراق بین ٣٤ درجه و ٤٥ دقیقه تا ٣٦ درجه و ٢٨ دقیقه عرض شمالی و ٤٥ درجه و ٣٤ دقیقه تا ٤٨ درجه و 14 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و از شمال به استان آذربایجان غربی و قسمتی از استان زنجان از جنوب به استان كرمانشاه از شرق به استان همدان و قسمت دیگری از استان زنجان و از غرب به كشور عراق محدود است. این استان منطقه‌‌ای کوهستانی بوده از مریوان تا دره قزل‌‌اوزن و کوههای زنجان جنوبی در مشرق با اشکال مختلف گسترده شده است. بخش غربی آن شامل سنندج و مریوان و سرزمینهای جنوبی استان بوده که یکنواختی و سستی جنس زمین، اشکال مشابهی به وجود آورده است، از ویژگیهای دیگر آن کوههای گنبدی با دامنه‌‌های ملایم، یکنواخت و دره‌‌های باز است. رودهای قزل اوزن و سیروان در این ناحیه تأثیر اقتصادی فراوانی داشته‌‌اند. بخش شرقی که بخشی از مشرق سنندج همراه با شهرستانهای قروه و بیجار در میان ناهمواریهایی است، به علت وجود یک رشته بلند آتشفشانی و دگرگونی با جهت شمالی-جنوبی دارای اشکال متفاوتی با ناحیه غربی می‌‌باشد. مرتفع‌ترین دشت آن هَوَتو است که 200 متر ارتفاع دارد. دشتهای محدودی نیز در مناطق قروه، مریوان، کامیاران، دیواندره و گروس (بیجار) وجود دارند. مهمترین ارتفاعات منطقه شاهو، آبیدر، امامزاده، ایوب، زرنیخ سیاه منصور، چنگ الماسی، دگاگاه، چهل چشمه، هزار مرگه، آربابا، پنجه علی و .. است.

استان کردستان هر چند به عنوان سرزمینی کوهستانی مشهور است اما این وضعیت توپوگرافی در سراسر استان به طور کامل صدق نمی‌‌کند و تفاوتهای زیادی را در بخشهای مختلف آن می‌‌توان شاهد بود. یکی از بارزترین این اختلافات بین شرق و غرب استان کردستان دیده می‌‌شود. غرب استان کردستان همان ادامه سلسله کوههای زاگرس است که با جهت شمال غربی – جنوب شرقی، بخش‌‌هایی از شهرستان دیواندره، بانه، سقز، مریوان، سروآباد، سنندج و کامیاران را شامل می‌‌شود. کوه‌‌های این منطقه مرتفع‌‌تر و یکپارچه‌‌تر هستند و قابلیت کشاورزی در آنها پایین‌تر از شرق است. با نگاهی کلی به استان به تفاوتِ معیشت روستایی منطقه غرب با شرق را می‌‌توان شاهد بود. مردم غرب کردستان بر باغداری تأکید بیشتری دارند. اما منطقه شرق که شامل شهرستانهای بیجار، قروه، دهگلان و بخش شرقی شهرستان دیواندره است، علیرغم ارتفاع بلندی که از سطح دریا دارد، شامل دشتهای مسطح و به هم پیوسته‌‌ای است که بدون مانع سختی قسمتهای شمال غرب ایران، استان زنجان در حاشیه غربی فلات مرکزی و زاگرس مرکزی را به هم پیوند می‌‌دهد.

واژه کردستان ترکیبی از واژه کرد و پسوند ستان به معنی محل است. به این دلیل که کردستان محل سکونت کردها بوده این واژه متداول گشته است. کلمه کردستان نخستین بار در دوره سلجوقیان متداول شد و از این دوره به بعد رسما آنرا در دفاتر دیوانی ثبت کردند. حدود و قلمرو کردستان را ولایت عراق عرب، خوزستان، عراق عجم، آذربایجان و دیاربکر دانسته و شانزده ولایت را جزء آن بر شمرده‌اند (مستوفی قزوینی، 1381: 109). در حالیکه کردستان پس از ایلخانان به بخشهایی تقسیم گردید و مهمترین بخش آن کردستان امروز است که مرکز حاکمیت خاندان محلی اردلان با مرکزیت سنندج گردید. بنابراین واژه کردستان در ادبیات جغرافیای سیاسی و اداری ایران بعد از صفویه به ناحیه، ایالت یا استان اطلاق میگردید و بخش عمده استان کردستان امروزی را دربرمیگرفت. (زارعی، 1392: 24)

جغرافیای سیاسی و اداری

بر اساس آخرین آمار گیری و تقسینات کشوری در سال 1390 استان کردستان دارای 10شهرستان، 29 شهر، 31بخش، 86دهستان، 1679 آبادای دارای سکنه و 187آبادی خالی از سکنه است. شهرستان‌های این استان عبارتند از سنندج، سقز، بانه، بیجار، دهگلان، قروه، سروآباد، مریوان، دیواندره و کامیاران است.

اقلیم

با توجه به موقعیت جغرافیایی استان کردستان این استان دارای آب و هوایی سرد است. عوامل موثر جغرافیایی در آب و هوای استان کوهستانی بودن آن، دوری و نزدیکی به دریا و جریان‌های هوایی، دریای و بادهای موسمی است. کردستان تحت تاثیر دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان قرار گرفته است. میزان بارندگی استان از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر هم وجود دیواره کوهستانی در ناحیه غرب است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد می‌شود جلوگیری می‌کند.

جمعیت

بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1390، جمعیت استان کردستان 645/493/1نفر بوده است که از این تعداد 66 درصد در نقاط شهری و مابقی ساکن روستا هستند.

زبان

مردم کردستان به زبان کردی که از جمله قدیمی ترین و اصیل ترین زبان‌های ایرانی است سخن می‌گویند. زبان کردی یکی از شاخه‌های زبان مادی است که هنوز بقایای آن در گویش‌های تاتی، تالشی، آذری، گیلانی، طبری، سمنانی ... محفوظ مانده است. مهمترین گویش‌های این زبان که مردمان مناطق کرد نشین با آن سخن می‌گویند عبارتند از: بادینانی- سورانی- هورامی- کلهری و زارایی.

دین و مذهب

دین رسمی مردم کردستان اسلام و اکثریت ساکنان آن تابع و پیرو عقیده امام محمد شافعی و بقیه نیز شیعه مذهب اند. البته از این میان شمار اندکی نیز پیرو مذاهب حنفی، مالکی و یا حنبلی و برخی دیگر تحت پوشش آیین‌هایی با نام‌هایی نظیر اهل حق، یزیدی، صارمی، شبک، بجوران و کاکی هستند.